opracowanie ważne dla prawników

http://www.cars.wz.uw.edu.pl/tresc/badania/07/Ekspertyza_naukowa_dla_ZBP.pdf

46. Jak przedstawiono powyżej, bezskuteczność klauzul niedozwolonych następuje z mocy prawa i ex tunc. Powoduje to brak związania konsumenta postanowieniem abuzywnym zawartym we wzorcu umowny lub konkretnej umowy z mocą wsteczną i do wywołania tego skutku nie musi zapaść orzeczenie sądu, a jedynie muszą zostać spełnione przesłanki art. 3851 k.c. Brak obowiązywania danej klauzuli w konkretnym stosunku umownym doprowadza do powstania luki w treści stosunku zobowiązaniowego. W zależności od treści postanowienia uznanego za niedozwolone, luka spowodowana jego bezskutecznością może zostać wypełniona przez odpowiednie przepisy prawa o charakterze dyspozytywnym (w przypadku konieczności zmiany wzorca zob. rozważania poczynione w pkt V). Stanie się tak jednak jedynie wówczas, gdy istnieją w systemie obowiązującego prawa przepisy dyspozytywne, które dotyczą kwestii regulowanych odmiennie w postanowieniu uznanym za klauzulę niedozwoloną. W innych przypadkach luka powstała w treści wzorca nie może zostać uzupełniona w powyższy sposób. 47. Zarówno w świetle kodeksu cywilnego (art. 3851 § 2 k.c.), jak i w świetle dyrektywy 93/13/EWG nie ulega jednak wątpliwości, że umowa w pozostałym zakresie obowiązuje, nawet po wyeliminowaniu z niej klauzuli niedozwolonej i to także wówczas, gdy luka tym spowodowana nie zostanie wypełniona przez przepisy o charakterze dyspozytywnym. Zwrócić uwagę jednakże należy na pewne odmienności polskiego rozwiązania prawnego w stosunku do tekstu dyrektywy 93/13/EWG. Zgodnie bowiem z art. 3851 § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z art. 3851 § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Art. 6 ust. 1 oraz motyw 21 dyrektywy 93/13/EWG przewidują natomiast, że nieuczciwe warunki nie będą wiążące dla konsumenta, ale umowa w pozostałej części będzie dla stron wiążąca, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków, uzależniając tym samym utrzymanie mocy wiążącej umowy wyłącznie w tych przypadkach gdy jest to możliwe po wyeliminowaniu niedozwolonego postanowienia umownego. Takiego warunku utrzymania mocy obowiązującej umowy po eliminacji klauzuli polski ustawodawca expressis verbis nie przewiduje. Wydaje się jednak, że minimalny charakter dyrektywy, a także jej cel nie pozwalają na konstruowanie zarzutu sprzeczności polskiego rozwiązania z prawem unijnym. Dodatkowych argumentów dostarcza orzecznictwo TSUE wskazujące, że skoro konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopieńpoinformowania, w związku z czym godzi się on na postanowienia umowne sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść39, to brak jest uzasadnienia, by wraz z uznaniem jednego lub kilku postanowień za klauzule niedozwolone, wzorzec w pozostałym zakresie przestał obowiązywać. Dalsze obowiązywanie umowy, bez postanowienia uznanego za klauzulę niedozwoloną, powinno być dla przedsiębiorcy dodatkową sankcją zniechęcającą do zamieszczania postanowień niedozwolonych we wzorcach umownych i umowach zawieranych z konsumentami. 48. Na gruncie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13//EWG Trybunał Sprawiedliwości UE uznał, że przepis ten ma charakter bezwzględnie wiążący i zmierza do zastąpienia formalnej równowagi praw i obowiązków stron, ustanowionej w umowie, równowagą rzeczywistą, która przywraca równość stron 40 . Taka wykładnia Trybunału oznacza, że nie byłoby dopuszczalne wprowadzenie rozwiązań krajowych, które zezwalałyby sądowi krajowemu, przy stwierdzeniu klauzuli niedozwolonej w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na uzupełnienie rzeczonej umowy poprzez zmianę treści owego warunku41 . Takie uprawnienie sądu krajowego przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ wciąż byliby oni skłonni do stosowania rzeczonych warunków ze świadomością, że nawet gdyby miały one zostać unieważnione, to umowa może jednak zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców42 . 49. Podsumowując, przepisy prawa polskiego nie dają sądom uprawnienia do zastępowania postanowień uznanych za klauzulę niedozwoloną innymi postanowieniami. Celem prawodawcy unijnego było bowiem, by umowa obowiązywała dalej, ale bez postanowienia uznanego za niedozwolone, co stanowić ma dodatkową sankcję dla przedsiębiorcy, by zniechęcić go do stosowania postanowień niedozwolonych. Skutkiem uznania klauzuli za niedozwoloną jest zatem dalsze obowiązywanie wzorca umowy, jednak już bez postanowienia abuzywnego. 39 Zob. wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia: 27 czerwca 2000 r. w sprawach połączon